استاد محترم دکتر رضایی دروب خود از مقایسه مفهوم دموکراسی وعدالت سخن گفته اند . به ادعای ایشان عدالت مفهومی روشن تر از دموکراسی است چنانکه از عنوان نوشته هم برمی آید دموکراسی برای مردم یک «مفهوم نارسا » است. ایشان ملاک را تجربه عملی مردم از دموکراسی وعدالت می داند. با اجازه ازاستاد محترم برداشت خودم را برای تصحیح بیشتر درمورد دومفهوم یاد شده خدمت ارائه می کنم .

به نظرمن نکته ای که قابل توجه است ومحورسخن من را تشکیل می دهد این است که عدالت بسی مبهم تر ازدموکراسی است ، دموکراسی درابعاد سیاسی آن درصورتی قابل درک خواهد بود که بتوانیم زندگی انسان ها را درسایه دونوع حکومت ( توتالیتر ودموکراتیک ) به تصویر بکشیم؛ زندگی انسان ها درسایه یک رژیم تمامیت خواه ومقایسه آن با زندگی درسایه یک رژیم جمهوری به خوبی این مفهوم را واضح می کند . به نظر می رسد دموکراسی همان است که درجوامع دموکراتیک می گذرد واین جوامع هر کدام میزانی از دموکراسی را دردرون خود دارد  . با این تفسیر ازدموکراسی این مفهوم بسیار انضمامی تر از مفهوم عدالت خواهد بود .  اما عدالت چیست ؟ آیا مساوی بودن انسان ها درمورد برخورداری از منابع مادی ومعنوی است ؟ آیا عدالت،دادن حق به ذی حق است ؟ آیا عدالت به مثابه انصاف است؟  آیا عدالت همان است که نخبگان می خواهند ومی کنند ودیگران چیزی نمی فهمند ؟ آیا عدالت ،دادن اختیارات تام به انسان های فرودست است ؟ همه ی این ها تفسیر هایی از عدالت اند اما همه ی آن تفسیرها به نوعی با ابهام روبرومی شوند :

            مساوی بودن انسان ها ... کاملا کلام نارسایی است ؛ بدین معنی که این تفسیر دربهترین حالت سراز جامعه سوسیالیستی اتحاد شوروی درمی آورد که من از آن به مساوات میکانیکی یاد می کنم زیرا یک سان سازی چیزی که نابرابری ذاتی داردامرناممکن خواهد بود نمی توان این ادعا را اثبات کرد که زمانی بوده است که انسان ها از منابع یک سان برخوردار بوده اند لا اقل تلاش های همه جانبه دراین راستا درقرن بیستم کاملا بی نتیجه مانده است تلاش هایی که دراتحاد شوروی واروپای شرقی انجام گرفت که نتیجه ی آن تقویت جامعه ضعیف وتشکیل «ابر طبقه» دراین جامعه بود .

دادن حق به ذی حق مبهم تر از قبل است ؛زیرا آیا بنیادی برای اثبات حق وذی حق وجود دارد ؟ حق چیست ؟ ذی حق کدام است ؟ تشخیص این مفاهیم به عهده ی کیست ؟ به نظر می آید این تفسیر ازعدالت فقط درباره رهبری صدق می کند که معصوم باشد وبا عصمت خود بتواند حق وذی حق را تشخیص دهد وبراساس نیروهای خارق العاده ای که دارد جامعه را سامان ببخشد اما سخن دراین است که هم اکنون چنین انسانی دررأس جامعه انسانی ویا درمیان آن حضور ندارد .

            اگر عدالت از دید رالز تفسیر شود برابهامات دیگر دامن زده می شود ؛ زیرا وارد کردن یک مفهوم مبهم درتفسیر یک مفهوم مبهم دیگر جزاینکه برابهام بیافزاید چیز دیگری نخواهد بود سخن دراین است که عدالت را اگر به انصاف تفسیر کنیم مشکل را بیشتر می کند وآن تفسیر خود مفهوم انصاف است . انصاف چیست ؟ چه کسی باید آن را تشخیص دهد ؟ آیا مبنایی برای انصاف وجود دارد یا دلبخواهی است ؟

عدالت برخلاف دموکراسی فقط یک واژه «معروف الاسم ومجهول الجسم»[1] است حتی نمی توانیم بگوییم که باید جامعه عدالت محور را از روی جامعه ظلم محور درک کرد ؛ زیرا چنین جامعه ای را نمی توان یافت وتصویری از جامعه ظلم محورنیز مبهم خواهد بود؛ کدام جامعه ظلم محوراست ؟ چه کسی دراین مورد باید تصمیم بگیرد ؟ به نظر می رسد هرجامعه ای به همان میزان که از دید دشمنان شان ظلم محوراست از دید اهالی آن عدل محور است  . همه ی حکومت ها به همین دلیل خودرا عادل تراز دیگران می دانند ؛ من فکر می کنم که راه انداختن جوی خون درمسکو توسط استالین برمبنای تفسیر او از عدالت استوار بود . شاید هرحکومت گر را چنین بتوان تفسیر کرد .

چیزی که درنهایت باید به آن اذعان کرد این است که عدالت آرمانی ترین ودرعین حال دست نایافتنی ترین مفهوم است علی رغم آن که به نظر اکثر مردم زیبا ترین مفهوم نیز جلوه می کند .

بگذاریم این مفهوم به زیبایی خود باقی بماند وخود را مجریان آن به حساب نیاوریم که بعدا نتوانیم از عهده ی تفسیر وعمل به آن برآییم .   

سلام برصاحب عدالت

 منتظر نظر دوستان دیگر هم می مانم

 نوشته شده توسط عبدالله دانش در یکشنبه 86/3/20 و ساعت 2:0 عصر | نظرات دیگران()