ـ اصول موضوعه آینده پژوهی:

·   عدمی بودن آینده؛ پس نمی توان آن را مطالعه کرد بلکه ایده هائی را مطالعه می کنیم که جهان آینده را تعریف می کنند.

·   وحدت هستی (ارتباط پیوستاری): ارتباط متقابل همه چیز در جهان؛ عدم امکان درک کامل هر موجودیت منفرد بدون توجه به جایگاه آن در کل هستی (تفکر کل گرا و سیستمی). وحدت هستی، وحدت در زمان و فضاست، پس جهان آینده از درون جهان حال خلق می شود.

·   اهمیت حیاتی زمان: آنچه امروز با آن روبرو هستیم، تدریجاً شکل گرفته است و خلق الساعه نیست. جهانی که ظرف 5 تا 20 سال آینده تجربه می کنیم محصول تصمیم های امروز ماست.

·   اهمیت ایده ها: از آن جا که آینده وجود ندارد، باید آن را ابداع کرد یعنی باید ایده هائی را ساخت و پرداخت که رویدادهای احتمالی آینده را نشان دهند.

ـ فنون و روش های آینده پژوهی:

·   دیده بانی: پایش مستمر تغییرات جهانی در زمینه های مختلف، بر پایه بررسی نظام مند محتوای مطالب روزنامه ها، مجلات، پایگاه های اینترنتی و دیگر رسانه ها، به منظور کشف "سیگنال های تغییر". دیده بانان به جای پایش رویدادها بر پایش روندها یعنی تغییرات مستمر در طول زمان تمرکز می کنند (دیده بان فرهنگی اجتماعی، دیده بان فناوری، و ....).

1.   تحلیل روند: مطالعه یک روند مشخص به منظور کشف ماهیت، علت های بروز، سرعت توسعه و پیامدهای بالقوه؛ (مثل تحلیل روند تغییر شکل عزاداری های مذهبی در ایران)

2.   پایش روند: روندی که در یک بخش خاص اهمیت دارد مثل پایش روندهای مد (برای مصرف کنندگان مدگرا / برای طراحان لباس/ برای نخبگان فرهنگ ساز جامعه و ...)

3.   برون یابی روندها: با داشتن اطلاعات آماری می توان نمودار تغییرات روندها را ترسیم نمود و با ادامه دادن نمودار می توان آن را برون یابی کرد.

·   توسعه و تحلیل سناریو: سناریو نویسی تلاشی است برای تجسم رویدادهای ممکن آینده بر پایه آن چه که می دانیم. سناریوها به ما کمک می کنند تا بفهمیم که نتایج و پیامدهای احتمالی تصمیمی که  اتخاذ می کنیم چه خواهد بود.

·   تحلیل تاریخی: به منظور پیش بینی نتایج و پیامدهای آتی رخدادهای کنونی؛ با این پیش فرض که گاهی تاریخ تکرار می شود. (طرح دیدگاه دینی شیعه پیرامون سنتهای الهی)

·   چشم انداز پردازی: با مرور رویدادهای گذشته، و موقعیت کنونی، می توان چشم اندازی از آینده های مطلوب ایجاد کرد و کوشش نمود تا راه های مشخص و خلاقانه ای را برای شکل بخشیدن به چنین آینده هائی یافت.

ـ مطالعات ترازیابی:

1.      قاعده روی (تقلید)

2.   قاعده شکنی: تجربیات موفق جوامع پیش گام در محور مورد نظر، می تواند الهام بخش باشد اما تعیین کننده سمت و سوی آینده ما نخواهد بود.

مراحل:

ü    شناسائی همه جانبه وضعیت مطلوب

ü    تدوین چشم انداز در بازه زمانی بلند مدت

ü    ارائه تصویری از وضعیت جامعه موجود در همه محورهای مورد مطالعه.

ü  تحلیل فاصله: برآوردهای فاصله بین وضع موجود و مطلوب در هر محور (شناسائی عوامل دخیل و تأثیرگذار بر این فاصله).

ü    تعیین سیاست ها و و راهبردها: اندیشیدن تمهیدات لازم برای کاهش فاصله ها.

ـ تأملات دینی:

مفاد پاره ای از آیات و روایات معطوف به آینده است که می توان آنها را در دو سطح کلان و خرد دسته بندی نمود:

·        سطح کلان

1.     فرجام هستی و اندیشه سرای دیگر.

2.     فرجام بشر  اندیشه تحقق جامعه آرمانی.

·        سطح خرد: سنت  های الهی و اجتماعی

ویژگی های آینده نگری دینی:

ü    تعامل دو سطح کلان و خرد آینده نگری دینی

ü    قطعیت آینده نگری کلان دینی

ü    عدم نفی اراده و ختیار انسان

ü    ارزش شناخت شناسی

ü    برخورداری از گزاره های آگاهی بخش و گزاره های هنجاری

ü    استفاده از روش های متعارف و عصری.

ü    وجه هدایتی آینده نگری در بستر دین.

ـ و سخن آخر آن که:

·        آینده پژوهی، سرشتی اخلاقی دارد و عمیقا مسئولیت آور است (در قبال نسل های آینده).

·        از منظر جامعه شناختی، آینده پژوهی را می توان ابزار هدایت اجتماعی دانست.

·   بهره گیری از آیات و روایات می تواند ما را به سوی نوعی آینده پژوهی مترقی، بالنده و متعالی سوق دهد که می توان آن را آینده پژوهی قدسی نامید. و در این راستا با فرموله کردن "انتظار فرج" در معنای صحیح و سازنده آن، می توان آینده پژوهی قدسی را به مثابه علم الانتظار دانست.

و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین

تهیه و تنظیم:

حمید فاضل قانع

 نوشته شده توسط حمید فاضل قانع در شنبه 86/11/20 و ساعت 1:12 عصر | نظرات دیگران()