پس از تلاوت قرآن توسط حجه الاسلام و المسلمین زاهدی پور جناب حجه الاسلام و المسلمین ضمیری مدیر گروه جامعه شناسی دانشکده دارالحدیث به حضار و دکتر فیاض خیر مقدم گفت. و در ادامه چنین طرح بحث نمودند که موسسه علوم فرهنگی دارالحدیث در پی این است که مقولاتی از جامعه شناسی را که امکان ارتباط با احادیث دارد به بحث و بررسی بگذارد. و احادیث ارزشمند شیعه را با زبان جدیدی به جامعه امروز عرضه کند.

دکتر فیاض

دکتر فیاض گفت من می خواهم در زمینه ارتباطات و حدیث بحث می کنم و چهارچوبی برای این رابطه ارائه دهم که بر مبنای آن می توان کار حدیثی کرد.

1.        سطح اول، کشف قرائن در ارتباط کلامی ائمه (علیهم السلام)

حدیث از باب ارتباط کلامی است که از یک بعد وارد مقولات ارتباطات انسانی می شود. یعنی خود حدیث ضد ارتباطات غیر انسانی (ارتباطات غیر چهره به چهره) است. ارتباط کلامی ارتباط رو در رو است که با هم به صورت شفاهی صحبت می کنیم. واضح است که آنقدر که چهره صحبت می کند ( شکل، رنگ و حالت چهره، تن صدا، نوع نگاه حالت بدن و ...) زبان صحبت نمی کند. این بخش در حدیث حذف شده و قابل مشاهده نیست. یکی از کارهایی که باید انجام شود بازتولید این قرائن برای احادیث است. و این کاری بزرگ و مشکل است.

2.        سطح دوم، نزدیک شدن به زبان طبیعی

باید به زبان طبیعی نزدیک شد، زبان طبیعی دوران ائمه را باید شناخت، زبان طبیعی گویاست و زبان نوشتاری صامت است. کاری که بزرگان معانی بیان، نحو و صرف کردند و آوردن شعرهای آن زمانه و مطالب آن زمانه به همین دلیل بوده است یعنی اگر شعر صدر اسلام را می آورند برای اینکه به ارتباطات کلامی یا طبیعی آن زمان  نزدیک شوند. اگر لسان العرب شواهد و کاربردهای یک لغت را می آورد برا یان است که خواننده به زبان طبیعی نزدیک شود. زبان گفتاری و طبیعی به شدت پویا است. و طبق زمان تغییر می کند. به همین دلیل فهم زبان طبیعی به شدت نیازمند زمان شناسی است. احادیث در هر دوره الگوهای خاص خود را دارند که از حیث ارتباطی باید استخراج شود و اینکه دوره فعلی به دوره کدام یک از ائمه نزدیک تر است. علم بلاغت همان ارتباط موثر است. امام در ارتباطات هم مرجع است پس باید تفاوت ساختارهای ارتباطی ائمه استخراج شود. چیزی شبیه بحث ارتباط شناسی عاشورا، حمید مولانا در واشنگتن. در روز عاشورا بهترین کسی که ارتباط شناسی می کند خود امام حسین است.  برای این کار باید به راه تفتازانی را ادامه داد زیرا ارتباط شناسی حوزوی همین است. به علم زبان شناسی هم نیاز است که متاسفانه حوزه نسبت به این علم جدید مغفول مانده است. و یکی از دلایل عدم موفقیت حوزه در ارتباط برقرار کردن با دانشگاهیان همین عدم توجه به زبان شناسی است. زبان شناسی مادر علم ارتباطات است. ما در دین شناسی ارتباط شناسی داریم و در ارتباط شناسی دین شناسی داریم حالا باید همین را بر حدیث منطبق کنیم. یعنی ارتباط شناسی امام صادق با ارتباط شناسی اما باقر و پیامبر و حتی در خود قرآن آیات مکی و مدنی همه باید استخراج شود.  

3.        سطح سوم، بستر شناسی ارتباطات

بستر شناسی در ارتباطات امروز خیلی مهم است یعنی اکنون ظرف های ارتباطی، ظرف های معنای، حوزه های معنایی یا نظام های معنایی به شدت در ارتباطات موثر است برای فهم احادیث ائمه لازم است ظرف های ارتباطی یا حوزه های معنایی ائمه در طول 250 سال حضور ائمه فهمیده شود. با یک حدیث خاص از امام رضا نمی توان یک حدیث عام از پیامبر را بدون توجه به حوزه های معنایی و زمانی تخصیص زد. فرمودند نکلم الناس علی قدر عقولهم. و جمع آوردن عقل به این معنی است که با سطوح عقل و به همین قیاس با سطوح معنایی در احادیث روبروییم که باید به آن توجه کرد. باید ببنیم مخاطب چه کسی بوده است. آیا انسان عالمی بوده یا عوام یوده است. ائمه این هنر را داشته اند که سخت ترین مطلب را به ساده ترین وجه بیان کنند.  به همین مناسبت باید سطوح ارتباطی احادیث را استخراج کنیم. این سطوح به شرح زیر است.

1.      ارتباطات درون فردی، ارتباط شخص با خودش، این سطح عمیق ترین، بنیانی ترین و اساسی ترین سطح است. واضح است که اولین کار ائمه این بوده که فرد را از درون منقلب کنند. این که پیامبران می گویند کار ما ذکر است تدبر در آسمان و زمین همه اش ذکر است. و این همان ارتباط درونی است. در این مرتبه باید احادیثی که ارتباط درون فردی را در بر دارد استخراج شود ( مثل احادیثی که در ارتباط با تدبر و تعقل صحبت می کند).

2.        ارتباطات بین فردی، ارتباط دو رفیق، زن و شوهر، دو تا همکار و از این قبیل. اخلاقیات در این سطح قرار می گیرد.

3.        ارتباطات درون گروهی مثل ارتباطات خانوادگی و خویشاوندی. دعاها و احادیث ارتباطات درون گروهی را به شدت برای ما بیان می کنند.

4.      ارتباطات بین گروهی، ارتباطات در یک محله یا شهر یا یک قوم یا مثلا ارتباط بین روحانیت و مردم در قم. آیا در این ارتباط موفق بوده ایم یا نه و دلیل آن چیست؟ این کار خیلی بزرگی است و امنیت حوزه علمیه همه در این کار است.

5.        ارتباطات درون سازمانی، مثل ارتباطات درون سازمانی، حکومتی_ محلی و رابطه نمایندگان دولت با حوزه علمیه قم و مردم قم.

6.        ارتباطات بین سازمانی، ارتباطات در سطح حکومت و سطح کلان کشور. احادیثی که در این باب است باید طبقه بندی شود.

7.        ارتباطات منطقه ای، بین المللی، جهان اسلام و انسجام اسلامی که امسال به آن نام گذاری شده است.

8.        ارتباطات جهانی، جهان بما هو جهان، ناس بما هو ناس،احادیث جهان شمول در این دسته قرار می گیرند.

4.        رسانه شناسی ارتباطی

اگر احادیث این بخش تقسیم بندی و استخراج شود می توان وضع کار و بودجه رسانه های سه گانه را روشن ساخت. این که ما در سیاست گذاری برای ارتباطات کلامی، کتابتی و تصویری در قالب رسانه های گفتاری، نوشتاری و تصویری به کدام ارتباطات و رسانه اهمیت و اولویت بیشتری بدهیم. در چه جاهایی حرف بزنیم؟ در چه جاهایی بنویسیم؟ کجا عکس نشان بدهیم؟ و در کجا ارتباط چهره به چهره داشته باشیم؟ باید از طریق رسانه شناسی ارتباطی حدیثی روشن شود. من ادعا می کنم که سیاست گذاری اسلامی شیعه ارتباط شناسی نوشتاری است. ارتباطات جهان اکنون تصویری است. هالیوود جایزه اسکار را به فیلمی می دهند که تصویر بیشتری داشته باشد تا حرف و سخن. انسان تصویری شده عقلش در چشمانش است و این بسیار خطرناک است. به دلیل کثرت ارتباط تصویری مردم به سمت ماهواره و اینترنت گرایش می یابند و کمتر کتاب می خوانند.

5.      سازمان شناسی ارتباطات و رسانه: در احادیث چقدر سازمان شناسی وجود دارد؟ حق وکالت، بحث خمس و زکات در فقه به همین اشاره دارد. سازمان رسانه ای حوزه و این که خروجی حوزه منبر باشد یا کتاب و یا فیلم؟ در این بحث جای می گیرد. الآن جهان با سازمان رسانه ای یهود به ارتباطات تصویری تبدیل شده است. یهود حتی خدا را هم می خواهد به تصوی بکشد. ما باید از احادیث سازمان ارتباطی خود را استخراج کنیم.

6.      نقد ارتباطی: شیوه های نقد ارتباطی کدام است؟ اگر می خواهیم مردم ماهواره نگاه نکنند چور باید ماهواره را نقد کنیم؟ من به عنوان یک متخصص و کسی که چندین سال در این زمینه تدریس داشته ام قسم می خورم در احادیث شیوه های نقد ارتباطی وجود دارد. اینکه ما چطور نقد کنیم که جوان ما فیلم مبتذل نبیند. این شیوه های نقد را باید از احادیث استخراج کنیم.

7.        بر اساس شش مرحله قبلی باید یک الگوی کلان از احادیث استخراج کنیم. آن وقت مام می توانیم بگویم شیعه شناسی ارتباطی کرده ایم.

 نوشته شده توسط قاسم ابراهیمی پور در چهارشنبه 86/3/2 و ساعت 2:29 عصر | نظرات دیگران()